مدتی پیش، وزیر خارجه اوکراین سفری به ایران داشت و با مقامات ایرانی دیدار کرد. از آن موقع تاکنون، چه پیشرفت‌هایی در روابط دوجانبه دو کشور حاصل شده است؟ در کدام حوزه‌ها به طور خاص شاهد پیشرفت بوده‌ایم؟ حجم تجارت بین ایران و اوکراین به چه میزان است؟ آیا همانگونه که سال گذشته پیش‌بینی شد، حجم تجارت به نزدیک یک میلیارد دلار رسیده است؟

بوردیلیارک: دیدار آقای پاولو کلیمکین، وزیر امور خاجه اوکراین از ایران در وهله اول با هدف آغاز دوباره گفتگوهای سیاسی بین دو کشور بود. طی 13 سال اخیر چنین دیداری در چنین سطحی انجام نشده بود. همچنین لازم است که به این نکته اشاره شود که طی 12 سال گذشته هیچ نشستی در قالب کمیسیون مشترک دو کشور در حوزه‌های اقتصادی و تجاری برگزار نشده است. تا سال جاری.

هم‌اکنون روابط دوجانبه ما پتانسیل بسیاری برای توسعه دارند، هرچند برخی موانع در این مسیر وجود دارند. اولین و مهم‌ترین موضوع، ضرورت سرعت بخشیدن به گفتگوهای سیاسی است. طی دیدار کلیمکین، وزیر خارجه اوکراین با رئیس جمهوری ایران، جناب آقای روحانی گفت که هیچ کشور ثالثی نمی‌تواند بر همکاری‌های فی‌مابین اوکراین و ایران اثر بگذارد. ما از این رویکرد استقبال می‌کنیم – هیچ میانجی‌گری برای گفتگوهای ما وجود ندارد. از این جنبه، برای برگزاری مذاکراتی در سطح معاونان وزرای خارجه دو کشور در آینده نزدیک – در ماه آگوست سال جاری – برنامه‌ریزی شده است.

در وهله دوم، تلاش‌های بسیاری برای تسهیل رویه صدور ویزا انجام شده است. ماه آینده مدیر بخش کنسولی وزارت امور خارجه اوکراین از ایران دیدار خواهد کرد. امیدوارم که طی «گفتگوهای کنسولی» با همتایان ایرانی خود، یک سازوکار گام‌به‌گام برای تسهیل این کار طراحی شود. در حال حاضر، وضعیت این حوزه برای طرف ایران راضی‌کننده نیست و ما به آن اذعان داریم. در شرایط کنونی، یک تاجر ایران ویزای آلمان را راحت‌تر از ویزای اوکراین می‌تواند کسب کند.

در پاسخ به پرسش شما درباره حجم تجارت بین دو کشور اوکراین و ایران، باید به یک مانع عمده موجود در توسعه روابط اقتصادی اشاره کنم. منظورم تراکنش‌های بانکی است. در آخرین کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور، معاون بانک مرکزی اوکراین مذاکراتی را با معاون بانک مرکزی ایران انجام داد. آن‌ها فهرستی از بانک‌های قابل‌اتکایی را که در کوتاه‌مدت می‌توانند چنین تراکنش‌هایی را آغاز کنند، با یکدیگر مبادله کردند. تا جایی که می‌دانم، بانک Exim اوکراین و بانک خاورمیانه ایران در این طرح فعالیت دارند. با این حال، همچنان مسائل فنی (همچون تفاوت نرخ تبادل رسمی و غیر رسمی ارز در ایران و اصلاحات نظام بانکی در اوکراین) مانع از این می‌شوند که این فرآیندها آغاز به کار کنند.

در شرایط کنونی، شرکت‌های اوکراینی و ایرانی به دنبال راه‌های دیگری برای تسهیل فرآیندهای تجاری هستند. آن‌ها از واسطه‌هایی در کشورهای دیگری همچون چین، ترکیه، گرجستان و امارات استفاده می‌کنند. حجم تجارت دو کشور طی شش ماه اول سال 2016 تنها 210 میلیون دلار بود که نسبت به مدت مشابه سال پیش حدود 35 درصد کاشه یافته است، در حالی که حجم تجارت اوکراین با کشورهایی که پیشتر به آن‌ها اشاره کرده‌ام، طی این مدت افزایش یافته است. این وضعیت مطلوب نیست، خاصه زمانی که اطلاعات مداومی از شرکت‌های متعدد اوکراینی وجود دارد که قراردادهای جدیدی را با طرف‌های ایرانی منعقد می‌کنند. اما من بر این باورم که وضعیت در آینده نزدیک تغییر خواهد کرد. حجم تبادل 1 میلیارد دلاری بین دو کشور یک هدف کاملا واقعی است و می‌توانیم در سال جاری به آن دست یابیم، به این شرط که تراکنش‌های مالی مستقیم بین بانک‌های ما سریعا آغاز شود. 

 چرا تراکنش‌های مالی مستقیم بین بانک‌های ایرانی و اوکراینی از پیش برقرار نشده است. چون طبق توافق هسته‌ای بین ایران و شش قدرت جهانی، باید موضوع تحریم‌ها و محدودیت‌ها رفع می‌شد. چرا ای روابط مستقیم بانکی بین دو کشور برقرار نشده است؟

بوردیلیارک: دلایل متعددی وجود دارد و البته قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل در این میان وجود داشت که اوکراین عضو سازمان ملل است، اوکراین همچنین عضو غیردائم شورای امنیت است و ما ملزم به اعمال این تصمیمات در قانون‌گذاری‌ها و مقررات‌گذاری‌های داخلی خود هستیم. این علت اصلی این مسأله است. اما در دوران اعمال شدیدترین تحریم‌ها علیه ایران، اوکراین به برخی روابط و همکاری‌های خود با ایران ادامه داد.

 دو کشور ایران و اوکراین اخیر تفاهم‌نامه‌ای را در بخش راه‌آهن و برای اجرای پروژه‌های بزرگی در این حوزه در ایران منعقد کردند. آیا جزئیات بیشتری از آن دارید؟ چه زمانی اجرایی خواهد شد؟

بوردیلیارک: در جریان امضای این تفاهم‌نامه بین وزارت امور زیرساخت‌های اوکراین و وزرات راه و شهرسازی ایران، من در کی‌یف حضور نداشتم. اما تا جایی که می‌دانم که از شرکت‌های اوکراینی، هم شرکت‌ها دولتی و خصوصی، دعوت شده است تا در پروژه‌های ریلی ایران مشارکت کنند، پروژه‌هایی که هزینه آن‌ها حدود 10 میلیارد یورو برآورد شده است. باید به این نکته اشاره کنم که این تفاهم‌نامه یک گام بسیار مهم در ارتقای سطح روابط اقتصادی دو کشور است. در حال حاضر می‌توان نتایج این تفاهم‌نامه را مشاهده کرد، از جمله اینکه برخی شرکت‌های ماشین‌سازی اوکراینی همچون «شرکت واگن‌سازی خارکیف» و «شرکت آزووماش» مذاکراتی را با شرکت‌های «کورس واگن» و «پارس واگن» برای تأسیس شرکت‌های مشترک به منظور فعالیت‌های بیشتر در ایران انجام داده‌اند.

 آیا در همکاری‌های ایران و اوکراین در حوزه تولید هواپیما و بالگرد پیشرفتی مشاهده می‌‌شود؟ ساخت چه نوع هواگردهایی  در این همکاری مدنظر قرار دارد؟

بوردیلیارک: من نه تنها شاهد چنین چیزی هستم، بلکه هر کاری را برای بهبود مذاکرات بین تولید‌کنندگان هواگردهای اوکراینی و شرکت‌های ایران انجام می‌دهم. همانگونه که احتمالا می‌دانید، اوکراین تنها کشوری است که در توسعه صنعت هوایی ایران مشارکت داشته است، حتی در شرایطی که بدترین تحریم‌ها علیه کشور شما اعمال می‌شد. شرکت اوکراینی «آنتونوف» همره با شرکت «هِسا» تاکنون 19 هواپیمای «ایران-140-100» را تولید کرده‌اند. پس از سانحه تأسف‌برانگیز سقوط یکی از این هواپیماها در فرودگاه مهرآباد در آگوست 2013، تولید مشترک این محصول زیبا متوقف شده است. ما هم‌اکنون یکبار دیگر در آستانه آغاز مذاکراتی در این باره هستیم.

در خصوص بالگردها، شرکت بزرگ اوکراینی «موتور-سینک» آماده همکاری با شرکای ایرانی در حوزه نگهداری بالگردها، خاصه در بخش موتورها است.

‌ آیا ایران و اوکراین همکری خاصی در حوزه‌های نظامی دارند؟ برخی گمانه‌زنی‌ها درباره انتقال موشک‌های کروز خا-55 از اوکراین به ایران وجود دارد؟ آیا چنین چیزی را تأیید می‌کنید؟

بوردیلیارک: من می‌توانم بگویم که اوکراین به تصمیمات شورای امنیت سازمان ملل مبنی بر ممنوعیت همکاری نظامی با جمهوری اسلامی ایران پایبند است. هرچند این یک موضوع حساس است، اما می‌توان نظرم را در این باره عنوان کنم، ما پتاسیل‌های زیاد استفاده‌ نشده‌ای را در این حوزه داریم.

و باید بگویم که گمانه‌زنی‌ها درباره انتقال موشک‌های کروز خا-55 از اوکراین به ایران به احتمال بسیار زیاد نادرست هستند.

 وزیر امور زیرساخت‌های اوکراین به موضوع همکاری‌های متقابل دو کشور درباره مسیر ترانزیتی چندگانه‌ای (Multimodal Transit Route) که ایران را از طریق اوکراین به اروپا متصل کند، اشاره کرده است. آیا هیچ تلاش عملی در این زمینه انجام شده است؟ چقدر زمان نیاز است تا این پروژه تحقق یابد؟

بوردیلیارک: اجازه دهید که این شیوه را توضیح دهم. مسیر ترانزیتی چندگانه به معنای این است که یک شرکت می‌تواند با استفاده از ابزارهای متنوع ترانزیتی، کالاهای خود را ارسال کند – برای مثال، محموله مدنظر در ابتدا با کامیون به جمهوری  آذربایجان منتقل می‌شود، سپس از طریق راه‌آهن به گرجستان، سپس با کشتی به اوکراین، بعد بار دیگر با راه‌آهن به لهستان و و همینطور تا مقصد ارسال برسد. سیستم حمل و نقل ما متنوع است و استفاده از آن پرهزینه نیست. هم‌اکنون توافقنامه‌ای را در این عرصه داریم – یک پروتکل بین‌الملی که در نشست مقامات گمرکی اوکراین، گرجستان، ایران و آذربایجان در ژانویه سال 2016 بر سر آن توافق شد. تا جایی که می‌دانم برخی محموله‌های ارسالی ایران به آلمان از طریق خاک اوکراین منتقل می‌شوند. آنچه که باید به آن توجه کرد، افزایش رشد صادرات غیرنفتی ایران به اتحادیه اروپا است، که مطمئنم با گذر زمان حل می‌شود.

‌ آیا برنامه‌ای برای سفر  مقامات ایرانی، از جمله وزیر امور خارجه کشورمان به اوکراین، و یا دیدار مقامات اوکراینی از ایران در آینده نزدیک تدارک دیده شده است؟ ایا تاکنون انجام سفر و دیداری در سطح سران دو کشور برنامه‌ریزی شده است؟

بوردیلیارک: طبق برنامه،‌ آقای ایگو ناسالیک، وزیر انرژی اوکراین طی روزهای آتی و آقای تاراس کوتوی، وزیر کشاورزی اوکراین طی دو ماه آتی به ایران سفر میکنند. این دو دیدار بسیار مهم هستند. پس از آن نیز برنامه‌ای برای برگزاری مذاکرات سیاسی بین معاونان وزرای خارجه دو کشور در کی‌یف برنامه‌ریزی شده است. همچنین روز ششم آگوست، نشست مذاکرات کنسولی بین دو کشور را در سطح مدیران کل کنسولی دو طرف در تهران برگزار خواهد شد. همچنین چهارمین کمیته تجارت و تعرفه بین‌دولتی در نیمه اول سپتامبر در کی‌یف برگزار خواهد شد. همچنین قرار است که گروه دوستی پارلمانی ایران نیز قرار است از کی‌یف دیداری داشته باشد.

آقای حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، در دیدار با وزیر خارجه اوکراین از آقای پترو پروشنکو، رئیس جمهوری اوکراین برای دیدار از ایران دعوت به عمل آورد. ما هم‌اکنون در حال برنامه‌ریزی و طراحی جزئیات این دیدار، خصوصا تاریخ آن هستیم که امیدواریم که سال آتی انجام شود. مقدمات این سفر باید به دقت مهیا شود زیرا آخرین باری که رئیس جهوری اوکراین از ایران دیدار کرد به 20 سال پیش باز می‌گردد، این مقدمات به معنای این است که اسناد مهمی باید برای امضا شدن آماده شوند. این موضوع خود به برگزاری گفتگوهای سیاسی جدی بین دو کشور منجر شده است. و این دلیل چرایی دیدارهای مقامات ایرانی و اوکراینی در کشورهای یکدیگر است.

بنابراین، دیدار رئیس جمهوری اوکراین از ایران می‌تواند دیدارهای قبلی را به نتیجه برساند. این کار همچنین مسیر و دورنمایی را برای سال‌های پیش‌رو فراهم کند. البته تمامی این موارد جزو دستورکارهای اولین دیدار رئیس جمهوری کشورمان هستند، اما امیدوارم که سران دو کشور بتوانند به دفعات بیشتری از کشورهای یکدیگر دیدار داشته باشند.

 اجازه دید وارد حوزه گردشگری شویم، سالانه چه تعداد ایرانی از اوکراین دیدن می‌کنند؟

بوردیلیارک: سالانه حدود 2 تا 3 هزار ایرانی از اوکراین بازدید می‌کنند.

 آیا ممکن است که ضرورت صدور روادید بین دو کشور ملغی شوند؟

بوردیلیارک: توافق به دست آمده در مرحله اول به معنای لغو روادید نیست، اما بر این موضوع که سازوکار صدور روادید تسهیل شود، تأکید دارد. برای مثال، اگر کسی همراه با گذرنامه و دعوت‌نامه به سفارت بیاید، ویزای وی بدون معطلی صادر می‌شود. علاوه بر آن، آژانس‌های مسافربری نیز که به سراغ ما در سفارت می‌آیند به سادگی ویزاهای مدنظر خود را می‌گیرند.

 برای گرفتن ویزای سفر به اوکراین به عنوان یک گردشگر، چرا باید یک دعوت‌نامه داشت؟

بوردیلیارک: گردشگران نیازی به دعوت‌نامه ندارند و با داشتن شماره رزور محل (هتل) اقامت می‌توانند ویزای خود را دریافت کنند. من کاملا مطمئنا که می‌توانیم تا آن نقطه برسیم، زیرا من برای پنج سال مسئول امور کنسولی در پکن بودم و پس از آن نیز به مدت پنج سال در شانگهای سرکنسول بودم، و در این زمینه تجربه‌های زیادی دارم.

در واقع، در تمامی آن سال‌ها، من بر فرآیند صدور ویزا برای چینی‌ها نظارت داشتم. برای مثال، سال جاری توافقی اجرایی شد که به چینی‌ها کمک می‌کند تا طی فصل تابستان، برای دیداری 15 روزه نیازی به گرفتن ویزا نداشته باشند.

در دور اول مذاکرات خود درباره تسهیل صدور ویزا در ایران نیز چنین چیزی را مدنظر داشتیم، و نهایتا به عنوان سفیر اوکراین در تهران وعده می‌دهم تا مسیر لازم برای رسیدن به نقطه‌ لغو روادید را آغاز کنیم. اما نباید فراموش کرد که دیپلماسی هنر حرکات و ابزارها است. این دیدگاه من به عنوان سفیر اوکراین در ایران است.

 به نظر شما هم‌اکنون بزرگترین مانع برای ایرانیان به منظور گرفتن ویزای اوکراین چه چیزی است؟ و گرفتن ویزا معمولا چقدر به طول می‌انجامد